Szkoła publiczna czy niepubliczna?Która będzie lepsza dla mojego dziecka?

Zanim przeanalizujemy cechy poszczególnych rodzajów szkół, poznajmy podstawowe definicje: zgodnie z Art. 8. 1. Ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, 1672, 1718, 2005) szkoły potocznie nazywane państwowymi, prywatnymi, czy społecznymi dzielimy formalnie na szkoły publiczne i niepubliczne. 

Szkoły publiczne mogą być zakładane i prowadzone  przez jednostki samorządu terytorialnego oraz przez inne osoby prawne lub fizyczne, zaś szkoły niepubliczne wyłącznie przez osoby prawne lub fizyczne, inne niż jednostki samorządu terytorialnego – po uzyskaniu wpisu do ewidencji.

W tym miejscu warto wspomnieć również o szczególnym rodzaju szkoły niepublicznej, jakim jest szkoła społeczna. Organem założycielskim jest tu stowarzyszenie lub fundacja, zaś proces zarządzania jest uspołeczniony, przede wszystkim poprzez zaangażowanie rodziców. Szkoła społeczna nie jest nastawiona na osiąganie zysków, a jej dochody generowane są przez wpłaty rodziców, środki pochodzące od państwa lub samorządu, a także od aktywności finansowej organu założycielskiego szkoły.

Podstawowe różnice pomiędzy szkołą publiczną a niepubliczną dotyczą, zgodnie z ustawą, samej definicji szkół, podmiotu założycielskiego, planu nauczania oraz odmiennej kultury organizacyjnej, a także odpłatności za świadczone usługi. Warto również mieć na uwadze, że szkoła niepubliczna może posiadać uprawnienia szkoły publicznej lub być szkoła bez takich uprawnień.

Znamy już definicje, przyjrzyjmy się więc bliżej szkołom niepublicznym. 

Skąd tak duże zainteresowanie edukacją niepubliczną?

Od lat widoczne jest rosnące zainteresowanie edukacją niepubliczną na wszystkich jej szczeblach – od przedszkola po uczelnie wyższe.  Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu oraz zainteresowaniu rodziców – na przestrzeni ostatnich lat powstało wiele placówek niepublicznych o bardzo zróżnicowanej ofercie edukacyjnej. Oczywiście, istnieje wiele szkół czy przedszkoli państwowych mogących się pochwalić sukcesami edukacyjnymi, tym niemniej w powszechnym przekonaniu to placówki niepubliczne prezentują wyższy poziom nauczania.

Mimo iż szkoły publiczne w założeniu są nieodpłatne oraz powszechnie dostępne tj. zlokalizowane w pobliżu miejsca zamieszkania ucznia, mimo wykwalifikowanej kadry, na której ciąży obowiązek doskonalenia zawodowego, rodzice coraz chętniej posyłają dzieci do szkół niepublicznych, chociaż są one w pełni odpłatne i niejednokrotnie daleko od miejsca zamieszkania.

Zarzuty kierowane pod adresem edukacji państwowej koncentrują się przede wszystkim wokół zbyt licznych klas (w szczególności w dużych miastach), nieefektywności oraz niskiego poziomu nauczania, niewystarczającego dostępu do technologii oraz nowoczesnych metod edukacyjnych, słabego poziomu nauki języków obcych, brak interesujących zajęć pozalekcyjnych, które mimo nieodpłatnego charakteru szkół są często dodatkowo płatne, podobnie jak np. wycieczki szkolne.  

W tym kontekście szkoły niepubliczne wychodzą naprzeciw oczekiwaniom rodziców.

Niewątpliwym atutem placówek niepublicznych jest bardziej zindywidualizowane podejście do każdego ucznia. Klasy są mniejsze niż w szkołach publicznych, co sprzyja integracji zarówno na poziomie klasy, jak i całej szkoły, które również w przeważającej większości są mniej liczne niż szkoły państwowe. 

Mniej uczniów w klasie pozwala nauczycielom poświęcić więcej czasu każdemu uczniowi indywidualnie, nawiązać z nim bliższy kontakt, poznać jego silne i słabe strony, co przekłada się na efektywność oraz poziom nauczania i zdobywanej wiedzy. Nauczyciele, w oparciu o autorytet,  budują partnerskie relacje z uczniami, dbają nie tylko o efekty nauczania lecz również o rozwój zainteresowań i pasji uczniów. Mniej uczniów w klasie przekłada się również na bliższe relacje grona pedagogicznego z rodzicami i szybsze niż w przypadku szkół państwowych reagowanie na potencjalne zagrożenia i problemy wychowawcze. Również uczniowie mają możliwość nawiązania bardziej personalnej więzi z nauczycielem w porównaniu ze swoimi koleżankami i kolegami ze szkół państwowych.

Placówki niepubliczne niejednokrotnie korzystają z autorskich programów lub międzynarodowych wzorców i rozwiązań w sposobie nauczania. Standardem jest nacisk kładziony na języki obce, naukę podstaw biznesu, czy programowania. Uczniowie realizują wspólne lub indywidualne projekty, uczą się pracy w grupie i wspólnego rozwiązywania problemów, biorą udział w debatach, organizują wystawy własnych prac artystycznych itp. 

Powyższe pokazuje, że w szkolnictwie niepublicznym podejście do nauczania dzieci i roli nauczyciela w procesie edukacji jest bardziej elastyczne, nowoczesne, a tym samym bardziej efektywne i skuteczne.

Większość szkół niepublicznych ogranicza lub w ogóle nie zadaje uczniom prac domowych. Nauka, w tym ewentualne odrabianie lekcji obywają się wyłącznie w szkole, w godzinach przebywania uczniów na jej terenie. Dzięki temu po powrocie do domu uczeń nie jest obciążony dodatkową nauką i wolny czas może poświęcić na wypoczynek lub swoje zainteresowania. Są jednak również takie szkoły, które w ramach realizowanych projektów zadają dzieciom prace domowe wykraczające poza podstawę programową. Szkoły niepubliczne zapewniają uczniom  posiłki przygotowywane w większości przez zewnętrzne firmy cateringowe. Warto przy tym zwrócić uwagę, że standardem jest zindywidualizowane podejście do preferencji żywieniowych uczniów, często wykraczające poza możliwość wyboru posiłków standardowych, czy wegetariańskich.

Jednocześnie, szkoły oferują swoim podopiecznym wiele dodatkowych zajęć nie tylko nastawionych na wiedzę i zainteresowania ucznia lecz również jego rozwój fizyczny (basen, zajęcia judo itp.), mimo iż spora grupa szkół boryka się z brakiem infrastruktury sportowej i jest zmuszona korzystać z bazy placówek zewnętrznych. Ponadto, działające przy szkołach niepublicznych świetlice mają zazwyczaj dłuższy czas pracy niż w szkołach publicznych.

Nie bez znaczenia jest również fakt zwracania dużej uwagi na bezpieczeństwo dzieci przebywających na terenie placówki, m.in. poprzez skrupulatne przestrzeganie wewnętrznych szkolnych procedur, czy też zatrudnianie zewnętrznych firm ochrony.

Czy zatem szkoły niepubliczne to idealne rozwiązanie?

Podstawowym aspektem różniącym szkoły publiczne od niepublicznych jest komercyjny charakter tych drugich, co dla rodziców oznacza konieczność ponoszenia na przestrzeni kilku bądź nawet kilkunastu lat opłat za naukę dziecka. 

Oponenci podnoszą w tym miejscu zarzut, że fakt ponoszenia przez rodziców opłat za naukę dziecka, powoduje, że uczeń traktowany jest przez szkołę, jako „klient”, co może mieć negatywny wpływ na sposób oceniania wiedzy ucznia, jego zaangażowania i zachowania. Należy jednak mieć na uwadze, że zgodnie z prawem oświatowym, podstawa programowa, a także zasady promocji uczniów do następnej klasy są takie same we wszystkich rodzajach szkół, tak więc wymagania i obowiązki uczniów w tym zakresie są identyczne niezależnie czy jest to szkoła publiczna czy niepubliczna.

Warto wspomnieć również o kadrze pedagogicznej. Nauczyciele w szkołach niepublicznych są nie tylko lepiej opłacani, ale przede wszystkim bardziej zaangażowani w swoją pracę niż większość ich koleżanek i kolegów w placówkach publicznych. Jednocześnie, kwalifikacje nauczycieli, zgodnie z ustawą Prawo oświatowe, muszą być takie same, jak w szkołach publicznych, choć jak pokazuje praktyka – niejednokrotnie są wyższe. Warto również zauważyć, że część szkół do nauki języków obcych, zatrudnia nauczycieli native speakerów.

Innym ważnym problemem jest dostępność szkół niepublicznych, w szczególnie w mniejszych ośrodkach miejskich, gdzie jest ich niewiele, a także – niezależnie od lokalizacji – trudności z dostaniem się do szkoły, szczególnie tych z ugruntowaną od lat renomą. Należy mieć na uwadze, że szkoły niepubliczne mają możliwość tworzenia własnych zasad rekrutacji oraz nie mają obowiązku przyjmowania wszystkich chętnych uczniów. Ten aspekt wraz z wyżej wspomnianym finansowym powoduje, że szkoły niepubliczne niejednokrotnie mają status placówek „elitarnych”, przeznaczonych dla rodzin o wyższym statusie materialnym.

Warto również zwrócić uwagę, że do szkół niepublicznych (podstawowych) rzadko chodzą dzieci z „tego samego osiedla”, nie obowiązuje tu rejonizacja, wręcz przeciwnie uczniowie dojeżdżają (dowożeni przez rodziców prywatnymi samochodami lub – co jest równie powszechne - zorganizowanym transportem szkolnym ! )  z różnych dzielnic tego samego miasta.

PODSUMOWANIE

Zadajmy więc pytanie, czy wybór ścieżki edukacyjnej dziecka sprowadza się do decyzji: ponosić opłaty za czesne w szkole, w której lekcje j. angielskiego są codziennie i to z native speakerem, czy też nie płacić za edukację dziecka lecz za dodatkowe prywatne lekcje języka obcego?  Czy stać mnie na opłatę czesnego  w wieloletniej perspektywie i czy poradzę sobie z organizacją dnia, w szczególności z dowozem i odbiorem dziecka ze szkoły (o ile transportu nie organizuje szkoła)? Może prościej jest posłać dziecko do szkoły publicznej, zgodnie z obowiązującą rejonizacją, blisko miejsca zamieszkania, nie martwiąc się o dojazd i odbiór dziecka ze szkoły i przede wszystkim bez obowiązku opłat za czesne? 

Moje bezpieczeństwo finansowe, wygoda i komfort, czy inwestycja w przyszłość dziecka i szansa jaką daje bardziej skupiona na uczniu edukacja niepubliczna? Wybór trudny ponieważ wiąże się on nie tylko z koniecznością czasami skomplikowanej organizacji życia całej rodziny (dojazdy) lecz przede wszystkim z możliwościami finansowymi, które powinniśmy zaplanować w wieloletniej perspektywie, pamiętając że czesne w zależności od szkoły wynosi od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych rocznie (w szkołach społecznych zazwyczaj jest niższe). Dlatego też zanim podejmiemy decyzję, zastanówmy się, czego oczekujemy od szkoły oraz co szkoła jest w stanie nam zaoferować. 

Przy wyborze szkoły sprawdźmy, czym się wyróżnia na tle innych placówek, jakimi osiągnięciami może poszczycić się sama szkoła i przede wszystkim jej uczniowie, jakie kwalifikacje posiada kadra nauczycielska, ile dzieci będzie w klasie, jak wyposażone są sale lekcyjne i z jakich pomocy i udogodnień korzystają nauczyciele podczas zajęć; jakie są dodatkowe przedmioty (wykraczające poza podstawę programową) a także pozalekcyjne zajęcia dodatkowe; czy szkoła organizuje transport dzieci do i ze szkoły; warto również poprosić o przykładowy jadłospis posiłków. Należy również wyjaśnić zasady opłat za szkołę, a w przypadku szkół ponadpodstawowych zweryfikować jaki odsetek jej absolwentów dostaje się na studia wyższe, jakie są to kierunki studiów i gdzie znajdują się uczelnie (kraj, miasto).

Decyzja o tym, który model szkoły wybrać nie jest łatwym wyborem i wymaga od rodziców rozwagi i wnikliwej analizy. Warto przy tym włączać szczególnie starsze dzieci do rozmów nt. ich dalszej edukacji i oczekiwań związanych z wyborem szkoły, pamiętając o możliwościach i predyspozycjach dziecka. 

Niewątpliwie, szkoła niepubliczna to szansa nie tylko na edukację na wysokim poziomie i lepszy start w dorosłe życie lecz również możliwość zdobycia szeregu doświadczeń niedostępnych w szkole publicznej. 

Jak pokazują analizy kluczowym czynnikiem przy wyborze szkoły jest oferowany przez nią poziom nauki. Statystyki (PISA, wyniki egzaminów ósmoklasisty publikowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną) wyraźnie wskazują, że w szkole niepublicznej dzieci uczą się lepiej i osiągają wyższe wyniki.

Oczywiście, należy mieć również na uwadze, że szkoła niepubliczna, czy szerzej – edukacja niepubliczna - nie jest gwarantem sukcesu w dorosłym życiu oraz że dzieci kończące szkołę publiczną, dzięki swoim predyspozycjom oraz pracy i zaangażowaniu również mają szansę na odniesienie sukcesu w dorosłym życiu.